Dan Ariely’nin kitaplarını, araştırmalarını ve sunumlarını çok beğenirim. Her çalışmasında yeni ve farklı bir şeyler söyler, meraklıdır, çok sayıda ve farklı koşulda deney yaparak aklındaki sorulara yanıt arar.

Tatilim sırasında okuduğum kitabı da yine bu özellikleri taşıyordu. Sürükleyici ve eğlenceli bir dille yazılmış “Dürüst Olmamanın Ardındaki Dürüst Gerçek” kitabını okurken hem çok şey öğrendim hem de çok şaşırdım. Hile yapmak ve dürüst olmak üzerine bildiklerimin, ya da daha doğru bir ifade ile ön yargılarım nedeniyle bildiğimi düşündüklerimin, doğru olmadığını gördüm.

Temel ekonomi teorilerinde insanların hile yapma motivasyonunu etkileyen üç ana unsur olduğu düşünülür:

1-      Sağlanacak kazanç

2-      Yakalanma olasılığı

3-      Kişi yakalandığında alacağı ceza

Denetim sistemleri genel olarak yakalanma olasılığını ve cezayı arttırmak üzere tasarlanmıştır. Şaşırtıcı gerçek ise şu: Bu üç unsurun kişinin hile yapma motivasyonu ve hile miktarı üzerinde pek bir etkisi yok.

Peki gerçekte insanların hile yapma motivasyonun altında ne yatıyor?

Hileyi önlemek için çözüm yöntemleri neler olabilir?

Marka taklidi kıyafetler giymek ve hile arasında bir ilişki var mı?

Yaratıcılığın hile üzerinde etkisi var mı?

Grup çalışması hileyi arttırır mı?

Ariely’nin, bu ve benzeri çok sayıda sorunun yanıtını bulacağınız kitabını mutlaka okumalısınız.

Kitaptan hile ve dürüstlük üzerinde kısa bir anektod:

Bir gün Peter isimli bir öğrencim kapıda kalmış ve bir çilingir çağırmış. Çilingir gelmiş ve kapıyı yaklaşık bir dakika içerisinde açmış. Peter çilingirin kapıyı bu kadar kısa bir sürede açmasına şaşırdığını söyleyince çilingi kapılardaki kilitlerin sadece dürüst insanları dürüst tutmak için olduğunu söylemiş. “İnsanların yüzde biri her zaman dürüsttür ve asla çalmaz. Başka bir yüzde biri her zaman dürüst değildir ve her zaman kilidinizi açıp eşyalarınızı çalmaya çalışır. Geri kalanı da koşullar doğru olduğu müddetçe dürüsttür. Kilitler sizi evinize girebilecek azimli hırsızlardan değil, yalnızca kilit olmadığında kapınızı yoklamaya çalışacak dürüst insanlardan korur.

Dan Ariely’nin bu kitabını odağa alarak yaptığı TED konuşmasına buradan ulaşabilirsiniz.

Müge Arslan

Not: Bu yazı ilginizi çektiyse Statü Endişesi kitabı hakkındaki yazıyı da okumak isteyebilirsiniz.